Deze roman van Remarque is een liefdesverhaal tegen de achtergrond van de tweede wereldoorlog. Een man probeert wanhopig tickets krijgen voor het schip naar Amerika, voor hem en zijn vrouw. Hij ziet geen kans en zwerft maar wat door de stad, totdat iemand hem aanklampt en alsnog die kaarten aanbiedt. Tegen een prijs.
Mijn prijs? Luister naar mijn verhaal
Dat is alles. Je zou denken dat er een addertje onder het gras schuilt, dat iemand die je een loterijticket aanbiedt wel wat meer van je wil dan een luisterend oor. Zo kun je het lezen, natuurlijk. Wat hij doet, die barmhartige Samaritaan, is vertellen hoe alle liefde uiteindelijk eindigt, zelfs als je denkt dat de twee geliefden alle gevaren – werkkamp, verraad, armoede, ziekte – lijken te overwinnen. Juist dan valt alles in elkaar.
Een subtiele vorm van wraak
Misschien is dit wel de subtiele wraak van de verteller die Remarque opvoert: ja, ik bied je een uitweg, maar nee, liefde overwint niet. Wacht er maar op. De tijd zal het leren. Maar je kunt het ook anders lezen. Dat kwam pas in me op na een tijdje, toen ik de roman een beetje had laten bezinken. En dat is niet de liefde waar de verteller in het verhaal zo koppig achteraan loopt, zo wanhopig misschien. Het is het beeld van Amerika. Dat was de ultieme droom die iedere vluchteling in Lissabon leek te betoveren. Het beloofde land van democratie, onbegrensde kansen, een wijkende horizon voor de hongerige massa.
Het Amerika van Remarque
Amerika was de plek waar Remarque zelf ook heen vluchtte om nooit meer terug te keren naar zijn thuisland Duitsland. Net zoals Hanna Arendt, Vladimir Nabokov, zoveel anderen. En ik vraag me af: als er nu weer een oorlog uitbreekt in onze streken, iets wat heel Europa zou raken, naar welk land zou onze hoop dan uitgaan? Waarheen kunnen we nog vluchten? Interessante vraag, vind ik, in onze dagen. Is de USA eindelijk weer de veilige haven die zij ooit waren?